Hic bir kaynaga bakmadan irticalen yaziyorum. Maddi hatalarim olabilir. ONlari ileride bilahare duzeltirim diye umuyor ve girisiyorum yaziyia.
Yazinin amaci Baskurtlarin Ruslar hakimiyetine 1557’de girislerinden itibaren gecen yaklasik 220 yillik surece soyle bir deginmek.
Aslinda bu surece bir makale yazip “Golden age of Bashkir Uprisings” demeyi dusunuyorum ileriki bir tarihte.
Haritada Modern Baskurt haritasini goruyorsunuz. Tarihi acidan bu yanlis bir harita. Baskurtlar Batida Volga nehrinden doguda Tobol nehrine kadar alanda yasarlardi Ruslarin gelisine kadar. Gocebe bir halkti. Kendi devletleri asla olmadi. Bolgeye gelisleri 900-1000 arasi. Bu tarihten sonra surekli olarak kendilerinden daha kalabalik gocebe halklarin hakimiyetine girdiler. Mogollar ve ardillari olan Altin Ordu ve sonradan Sibir hanligi tarafindan ortaklasa yonetildiler. 1400lerin basindan 1552 ye kadar suren surecte ise Kazan Hanligi, Nogay Hanligi, Sibir Hanligi baskurt topraklarini kendi aralarinda bolusmuslerdi.
Ruslarin bu uc hanligi ele gecirmesinden itibaren Baskurtlar Rus hakimiyetine girdiler zorunlu olarak. .Baskurtlarin kendi devleti olmadigi gibi butunlesmis tek elde toplanmis bir liderligi de yoktu. Yaklasik olarak 12 kabileye bolunmuslerdi. Ve bu kabileler otlaklar ustunde hakimiyet iddia eder diger baskurt kabileleri ile de carpisirlardi. 1557 de bazi Baskurt kabile liderleri Moskovaya elci gonderip Rus hakimiyetine girmek istediklerinde Ruslar bunu bir firsata cevirip bol yonet taktigine basvurmus kendilerine tabi olan Baskurt kabilelerine koruma saglayip harac (YASAK) almaya baslamislardi. Rus tarihciler surekli bu olayi Dobrovol’none prisoedinenie (Gonullu Iltihak) diye sunar. Halbuki gercek bunun tam tersidir. Sadece bir kac azinlikta kalmis kabile lideri buna tevessul etmisti. Bu gonullu iltihak kavrami Moskovadan koruma isteyen Baskurt liderleri icin baska bir anlam iceriyordu. Onlarin dusuncesine gore Moskovadan istedikleri vakit ayrilabileceklerdi ama Ruslar « hayir siz bize iltihak ettiniz biz sizin mutlak hakiminiziz » demekteydiler.
Kafa karisikliginin bundan berbat bir ornegi olamaz herhalde.
Ruslar 1557-1740 arasi Baskurt belasi ile tam olarak bas edemediler. Bela derken kastim su: Baskurtlar kandirildiklarini dusunup her firsati ganimete cevirmis ve surekli Ruslara karsi isyan bayragi acmislar. Bu isyanlar iri ufakli duzinelerce. Ama en onemlileri aklimda kaldigi kadari ile 1662-1664, 1681-1684, 1704-1711, 1735-1739, 1755-1757, 1774-1775. Digerlerini de kaynaklarima bakip eklerim. Niye isyan ediyorlar Baskurtlar Ruslara?
Pek cok sebebi var.
1- Baskurtlar gocebe bir halk ve suruleri icin otlaklara ihtiyaclari var. Ruslar ise tarimci ve yerklesik bir millet. Otlaklara degil tarlalara ihtiyaclari var. Otlaklari tarlalara cevirdikce baskurlartin suruleri icin gereken alan daraliyor. Yasam olanaklari kisitlaniyor. Atesli silahlara sahip Ruslara karsi gelemeidkleri icin diger baskurt kabilelerine saldiriyorlar ic savas cikiyor. Daha sonra gerilim dayanilmaz raddeye ulastiginda bu sefer Ruslara karsi savasiyorlar. (ama hepsi degil)
2- Ruslara odedikleri harac zaman icinde dayanilmaz boyutlara ulasiyor. 1500-1600lerde Ruslarin batiya sattiklari en onemli urun Kurk. Baskurtlardan da Kurk talep ediyorlar. Hem de inanilmaz boyutlarda. Tabii zaman icinde kurk hayvanlarinin sayisi azaliyor ama istenen kurk miktari ya ayni yada artiyor. Haraci odeyemeyen hapsediliyor mali mulku ailesi tarumar ediliyor.
3- Ruslar baskurtlardan suvari birlikleri olusturup onlari Batida ve Guneyde Turklere, Lehlere Isveclilere karsi savastiriyor. Giden geri gelmiyor. Savastirmadiklarini geri hizmette kullaniyorlar. Petersburg saraylarinin dili olsa da konussa kac bin Baskurtun kemiklerini barindirdigini temellerinde.
4- Ruslar otonomi vaad ettikleri halde bunu yerine getirmeyip Baskurtlara karsi oldukca baskici bir politika izliyorlar.
5- Ruslar zorla hristiyanlastirma politikasi uyguluyorlar. Baskurtlar ahim sahim musluman olmadiklari halde bu baskilarin zorla olmasi karsisinda ayaklaniyorlar.
6- Ruslar yaklasik olarak 1557-1740 arasi Baskurt topraklarinda fazla asker bulunduramiyor ve buna care olarak Baskurtlardan birlikler olusturup onlari diger Baskurtlara karsi kullaniyorlar.
Baskort ulkesinde sadece baskurlar yasamiyor. Zaman icinde Ruislar geliyor. Bu ilk gelen Ruslar genellikle askerler. Bunlar icin baskurt topraklarinda koloniler olusturuyor Rus hukumeti. Ayrica Kazan hanliginin yikilmasi ile Tatarlar goc ediyorlar Baskurt topraklarina. Tatarlar Baskurtlara nazaran cok daha geklismis olduklarindan dogal olarak Tarima ve ticarete yoneliyorlar. Tatarlardan baska Tatarlara cok yakin ozellikler barindiran Misharlar geliyor ki bunlar daha cok Rus birlikleri icinde gorev alan savasci Tatarlar. Bundan baska animist Mariler (Fin grubuna ait bir halk) de Baskurt ulkesinde yerlesiyorlar. Baska alt gruplar da var. Teptiarlar Bobiller gibi. Bu insalar akin akin geliyorlar Baskurt ulkesine ve bunlarin toprak yagmasi karsisinda Baskurlartin siginabilecekleri tek dayanak inanilmaz cesaretleri ve savasiciliklari. Gocebe halklar arasinda Ruslara daha fazla sorun cikarmis bir baska halk yok.
Ruslar tarihcilerin bir iddiasi da Baskurtlara medeniyet goturdukleri. Medneiyetten kasitlari yerleisk yasam tarim toplumuna gecis. Baskurtlarin Kazan hanligi idaresindeki kismi Ruslara gelmedne cok evvel Yerlesik yasama gecmisti zaten. Eger medenilesme tarim toplumuna donusmekse bunun icin Ruslara ihtiyac hic yoktu. Baskurtlarin odedikleri bedeller olmaz olsun boyle medenilesme dedirtecek cinsten.
